Ciemność gorejąca. Bóg kabalistów w twórczości Aleksandra Wata

W referacie naświetlono wybrane wątki twórczości Aleksandra Wata w kontekście symboliki kabalistycznej. Referentka rozpoczęła od przypomnienia pewnych genealogicznych oczywistości, by przejść następnie do genezyjskich niejasności. Te pierwsze wiążą się z mityzowanym przez samego pisarza pochodzeniem – podkreślanym w wielu wypowiedziach dziedzictwem m. in. Izaaka Lurii – reformatora mistycyzmu żydowskiego, a także ojca-kabalisty. Te drugie – z intensywnie obecną w pisarstwie Wata dynamiczną dialektyką światła i ciemności, inaczej niż w manichejskiej gnozie nie zwalczających się, ale dopełniających – w procesie dającym się interpretować jako mesjański, mającym jednak swoje źródło w wyobrażeniach nie zbawienia, ale stworzenia świata, a tym samym – istotnego dla wyobraźni religijnej pojmowania kondycji Boga i jego relacji z człowiekiem i światem.

Po zreferowaniu dotychczasowej recepcji twórczości Wata, która wiązała ją z mistycyzującym judaizmem (Władysław Panas, Sławomir Jacek Żurek, Michalina Kmiecik) autorka wystąpienia przedstawiła własną koncepcję funkcjonowania u autora Ciemnego świecidła mitu Ejn-Sof – Boga nieskończonego i niepojętego, źródła wszelkiego istnienia, który w stwórczym dziele cim-cum wycofał się w głąb siebie, by stworzyć miejsce dla świata, a następnie wyemanować światło, czemu towarzyszyła kosmiczna katastrofa szewirat ha-kelim - rozbicia naczyń i umieszczenia w świecie – obok boskich iskier - okruchów zła. Ta luriańska interpretacja aktu genezyjskiego wiąże się z negacyjnym ujmowaniem Boga i znajduje odzwierciedlenie zarówno w tytule ostatniego tomu poetyckiego Wata, będącym zręcznym odpowiednikiem hebrajskiego Ejn-Sof, jak i w treści licznych wierszy oraz innych utworów – w tym niedokończonego i niedointerpretowanego Poematu bukolicznego, a także Kobiet z Monte Olivetto – jedynego dramatu autora Piecyka, odczytywanego z reguły przez klucz socrealizmu, a kryjącego interesujące wątki biblijne i teologiczne.

Punktowe analizy wybranych fragmentów i wątków z różnych utworów Wata doprowadziły do konstatacji o dominującej w religijnych aspektach tej twórczości semantyce nicości, związanej z obrazami nocy, ciemności i niebytu, ewokacjami milczenia, a także rozlicznymi i zróżnicowanymi negacjami, w tym nicującym osobowego Boga Biblii obrazoburstwem. Wszystko to bliskie jest wyobraźni kabalistów – twórców śmiałych apokryfów i eksploratorów mistycznej nicości – a przy tym stanowi syntetyczne świadectwo metafizycznych niepokojów Aleksandra Wata, nigdy niezaspokojonego w poszukiwaniu drogi do sacrum.

Ewa Goczał — Ciemność gorejąca. Bóg kabalistów w twórczości Aleksandra Wata

Zapraszamy do obejrzenia pełnej GALERII ZDJĘĆ z wydarzenia.

Seminarium odbyło się w ramach realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki „Obrazy Boga, człowieka i świata w literaturze polskiej XX wieku. Interdyscyplinarny projekt literaturoznawczy mający służyć humanistycznej refleksji, która dotyczy odniesień metafizycznych i poszukiwania transcendencji w literaturze”, numer rejestracyjny 11 H 13 0472 82; miejsce realizacji: Instytut Myśli Józefa Tischnera w Krakowie.

Kierownik: dr Józef Maria Ruszar.