Serii „Biblioteka Pana Cogito” znawcom przedstawiać nie trzeba: składają się na nią tomy, które od wielu lat wnoszą istotny, a może najistotniejszy wkład w popularyzację twórczości Zbigniewa Herberta i poszerzanie jej horyzontów interpretacyjnych. Nikt, kto poważnie zajmuje się pisarstwem jednego z najważniejszych powojennych poetów polskich, nie może nie sięgać do tej serii. Tom, który trafia w ręce czytelników, jest jednak szczególny. Zawiera on teksty literaturoznawców z ośrodków zagranicznych – wywodzących się z odmiennych kręgów kulturowych i obszarów językowych – oraz badaczy polskich od wielu lat mieszkających poza Polską – na przykład we Francji, w Hiszpanii, Holandii czy nawet w Brazylii. Odmienny kontekst kulturowy okazuje się tutaj kluczowy dla nowych rozpoznań, ujęć i stanowisk badawczych, które wpisują się w inną niż polska tradycję i tworzą niezwykle wartościową nową historię interpretacji. Jestem zatem przekonany, że książka spotka się z uznaniem czytelników: zarówno badaczy twórczości Herberta, jak i wszystkich miłośników tej poezji.

 

                                                                                   prof. UAM dr hab. Michał Januszkiewicz

 

 

STRESZCZENIA

 

Józef Maria Ruszar – Złudna podróż na krawędzi nicości. Historyczne i kulturowe konteksty peregrynacji Zbigniewa Herberta

 

Autor przypomina polityczne, finansowe i kulturowe konteksty podróży Herberta, obecnie niezrozumiałe dla czytelników, którzy nie pamiętają lat 50. i 60. W szczególności omawia polityczno-finansową sytuację obywatela komunistycznego państwa, niechętnie przyjmowanego w wolnych krajach, a także specyfikę podróżowania i zwiedzania zabytków w czasach sprzed rozwinięcia masowej turystyki. Zwraca też uwagę na metafizyczne i egzystencjalne aspekty toposu życia jako podróży.

Słowa kluczowe: recepcja twórczości Zbigniewa Herberta, podróże, topos podróży, Warsztaty Herbertowskie

 

Arent van Nieukerken – Zbigniew Herbert czytany przez Seamusa Heaneya i Johna Maxwella Coetzeego

 

Autor omawia odczytania twórczości Zbigniewa Herberta przez Seamusa Heaneya i Johna Maxwella Coetzeego na tle toczących się w drugiej połowie XX wieku na Zachodzie dyskusji o roli poezji i poety. Na plan pierwszy zostają wysunięte zagadnienia społecznego zaangażowania twórcy oraz estetyki wzniosłości. Zarówno Heaney, jak i Coetzee akcentują środkowoeuropejski kontekst postawy etycznej Pana Cogito, wpisanej jednak w uniwersalną europejską tradycję.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Seamus Heaney, John Maxwell Coetzee, paradygmaty poezji w XX wieku

 

Francesca Fornari – O Herbercie we Włoszech

 

Szkic jest omówieniem recepcji twórczości Zbigniewa Herberta we Włoszech od czasu wydania antologii L’epilogo della tempesta. Poesie 1990–1998 e altri versi inediti z 2016 roku w opracowaniu Franceski Fornari. Autorka przywołuje recenzje krytyków literatury i polonistów, wskazuje najważniejsze wątki, dostrzegane między innymi przez Roberta Galaverniego, Francesca M. Cataluccia, Andreę Ceccherelliego. Omawia także opinie włoskich poetów: Antonelli Aneddy, Valerii Rosselli, Maurizia Cucchiego. Istotną cześć szkicu poświęca nawiązaniom do twórczości Herberta w książce Giorgia Agambena Autoritratto nello studio, w której filozof łączy tę poezję z twórczością Elsy Morante.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, recepcja we Włoszech, Giorgio Agamben, Elsa Morante

 

Jana Juhásová – Trop Zbigniewa Herberta w twórczości słowackich poetów metafizycznych

 

Artykuł prezentuje świadectwa obecności twórczości Zbigniewa Herberta w kulturze słowackiej, poczynając od 1966 roku, szczególnie koncentrując się na młodszych pokoleniach słowackich poetów metafizycznych. Dokładną analizę tego ostatniego zjawiska autorka przedstawia na przykładzie twórczości Mariana Milčaka i Jána Gavury. Dowodzi, że aluzje do utworów Zbigniewa Herberta stanowią istotny element liryki obu pisarzy. W konkluzji stwierdza, że wpływ autora Pana Cogito przejawia się głównie w konstrukcji wizji eschatologicznej wymienionych poetów.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, recepcja na Słowacji, poezja metafizyczna, spirytyzm w literaturze, młoda poezja słowacka

 

Amelia Serraller Calvo – Metafizyka codzienności. O losach twórczości Zbigniewa Herberta w Hiszpanii

 

Hiszpańską recepcję dzieł Zbigniewa Herberta można określić dwoma przymiotnikami: intensywna i asymetryczna. Intensywna, jeśli chodzi o liczbę wydań książkowych, a także prasowy oddźwięk tych publikacji. Autorka szkicu omawia przekłady twórczości Herberta, szczególnie akcentuje jej mistyczny wątek, traktowany jako element integrujący recepcję w Hiszpanii. W kilka lat po śmierci poety jego głos w Hiszpanii zaczął niknąć.

Słowa kluczowe: recepcja Herberta w Hiszpanii, poezja mistyczna, Antonio Colinas, Xaverio Ballester, Xavierem Farré, José Ángel Valente

 

Piotr Kilanowski – Z zamorskich wojaży Pana Cogito – o recepcji twórczości Zbigniewa Herberta w Brazylii

Artykuł szczegółowo ukazuje recepcję twórczości Herberta w Brazylii, uwzględnia również najważniejsze pozycje opublikowane po drugiej stronie oceanu – w Portugalii. Obejmuje okres od pierwszych tłumaczeń Herberta na portugalski w 1985 roku do ostatnich jak dotąd, wydanych w 2017 roku.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, recepcja w Brazylii, historia tłumaczeń na język portugalski

 

Magdalena Lubelska-Renouf – Charlotte Corday i Max Jacob. Dwa wiersze Herberta czytane z perspektywy miejsca, gdzie zostały napisane

 

Przedmiotem refleksji są dwa wiersze: Mademoiselle Corday i Epizod z Saint Benoît, oba związane z historią Francji. Autorka prowadzi „śledztwo” z perspektywy kulturowo-historyczno-geograficznej w celu odkrycia źródeł inspiracji.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Mademoiselle Corday, Charlotte Corday, Epizod z Saint Benoît, Max Jacob

 

Cynthia L. Haven – Zbigniew Herbert: „Nadzieja matką głupich”. „Raport z oblężonego miasta” czytany w Kalifornii

 

Autorka odczytuje Raport z oblężonego miasta w odniesieniu do miejsca jego powstania. Porównuje Berlin i Warszawę, odwołuje się do historii tych miast w XX wieku, jej symbolicznego wymiaru. W tym kontekście odczytuje utwór Herberta jako wykład jego ars poetica i ars vitae wspartej na postawie idei oporu i obrony wartości.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Solidarność, Raport z oblężonego miasta

 

Gerard Kilroy – „Tren Fortynbrasa” Herberta i władza polityczna w „Hamlecie” Szekspira

 

Szkic koncentruje się na ironicznym portrecie władzy politycznej w Trenie Fortynbrasa w kontekście Hamleta oraz Antoniusza i Kleopatry Szekspira. Wskazuje na istotny w tych utworach motyw języka jako narzędzia manipulacji prawdą, wykorzystywanego przez rządzących dla własnych celów, a także na milczenie jako alternatywę dla manipulacji. Nieufność wobec systemu politycznego łączy Herberta z Szekspirem i w obu przypadkach silnie wypływa z osobistych doświadczeń poetów.

Słowa kluczowe: Hamlet, Tren Fortynbrasa, polityka

 

Jekatierina Starodworska – „Listy do rzymskiego przyjaciela” Josifa Brodskiego i „Powrót prokonsula” Zbigniewa Herberta. Powiązania oczekiwane i mniej oczekiwane

 

Artykuł jest omówieniem tekstualnych, tematycznych i kulturowych relacji między dwoma wierszami nawiązującymi do tematyki Imperium Rzymskiego – Powrotem prokonsula Zbigniewa Herberta i Listami do rzymskiego przyjaciela Josifa Brodskiego. Tekst Brodskiego okazuje się „spadkobiercą” wiersza Herberta i w łatwo zauważalny sposób eksploatuje motywy i tematy wcześniejszego utworu. Posługując się jednak tekstem Herberta, Brodski wykorzystuje go do własnych poetyckich celów, co więcej, łączy motywy rzymskie i polskie.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Josif Brodski, rzymskie motywy w polskiej i rosyjskiej poezji, intertekstualność, polskie motywy w liryce Brodskiego

 

Jekatierina Sumarokowa – O „różnicy między głosem ludzkim a głosem przyrody” w poezji Zbigniewa Herberta i Osipa Mandelsztama

 

Artykuł jest analizą podobieństw i różnic w sposobach wykorzystania motywu przyrody, w tym nieożywionej, w wierszach Zbigniewa Herberta i Osipa Mandelsztama. Autorka skupia się przede wszystkim na kreatywnym potencjale natury w liryce obu poetów i poetyckich konsekwencjach nieudolności „głosu ludzkiego” w porównaniu z „głosem przyrody”. W omawianym zakresie głównym wątkiem łączącym wiersze Herberta i Mandelsztama okazuje się motyw kamienia.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Osip Mandelsztam, motyw natury w liryce, poetycki motyw przyrody nieożywionej

 

 

Tatiana Pawlińczuk – Wizualizacja pojęć etycznych w wierszu Zbigniewa Herberta „Życiorys”

 

Autorka szkicu analizuje sposoby przekształcania pojęć etycznych w obraz na przykładzie wiersza Życiorys. Wskazuje na konsekwencje wykorzystania wzorca tekstu użytkowego dla zaakcentowania opozycji między życiem zgodnym z oczekiwaniami ogółu a wierności indywidualnym wyborom moralnym. Strukturalna ironia tekstu umożliwia wyrażenie prawd fundamentalnych dla wyboru życiowej drogi bohatera wiersza.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, ironia, pojęcia etyczne

 

Marek Bernacki – Motyw podróży jako metafory drogi życia: Konstandinos Kawafis, „Itaka” – Zbigniew Herbert, „Podróż”, „Modlitwa Pana Cogito – podróżnika”

 

Autor interpretuje motyw podróży jako metafory drogi życia występujący we wskazanych w tytule szkicu utworach. Analiza porównawcza wyróżnia trzy zasadnicze podobieństwa: wezwanie do odbycia długiej i ciekawej podróży, dowartościowanie tkliwej pamięci o swojej małej ojczyźnie oraz stoickie przyjęcie prawdy o przemijaniu wszystkiego. Autor dostrzega w Modlitwie Pana Cogito – podróżnika rysy chrystologiczne, odnajdując je w zachwycie podmiotu wiersza nad pięknem świata, co stanowi wyraźne nawiązanie do słynnej wypowiedzi Fiodora Dostojewskiego: „Piękno zbawi świat”.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Konstandinos Kawafis, motyw podróży

 

 

Michał Kopczyk – „Zbliżyć się na odległość jednego człowieka…” Postkolonialna lektura esejów Zbigniewa Herberta

 

Artykuł jest propozycją odczytania esejów Zbigniewa Herberta przez pryzmat badań postkolonialnych. Autor analizuje następujące tematy i zagadnienia: kategorię współczucia, zainteresowanie eseisty kulturami podbitymi i unicestwionymi, jego solidarność z grupami i jednostkami „podporządkowanymi” (subalterns), a także sposób przedstawienia w esejach Cesarstwa Rzymskiego jako uniwersalnej figury hegemonicznej. Zdaniem autora artykułu zainteresowanie Herberta „przegranymi historii” ma związek z jego rozumieniem własnej sytuacji jako przedstawiciela kultury prowincjonalnej, a podstawą jego empatii wobec ofiar historii jest jego własne doświadczenie historyczne.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, polski esej, studia postkolonialne, współczucie, podporządkowani inni, Cesarstwo Rzymskie, kultury podbite, kultury unicestwione

 

 

Tomasz Kunicki-Goldfinger – Rovigo – jakie to miejsce? Szkic do geografii fizycznej i duchowej

 

Szkic poświęcony został znaczeniu naprawdę istniejącej miejscowości Rovigo dla wyobraźni Herberta. Autor rozpatruje asocjacje wskazane w wierszu, a związane z utworami Johanna Wolfganga Goethego i George’a Gordona Byrona. Rozpatrując przejście od geografii realnej do mentalnej, odczytuje je jako opozycję ruchu i bezruchu oraz dostrzega w owej przemianie metaforę procesu twórczego rozumianego jako przemiana zewnętrznego w uwewnętrznione.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Rovigo, Johann Wolfgang Goethe, George Gordon Byron, geografia wyobrażona

 

Małgorzata Peroń – Nieznane wybrzeża (o wierszu „Obłoki nad Ferrarą” Zbigniewa Herberta)

 

W wierszu Zbigniewa Herberta Obłoki nad Ferrarą wykorzystana została metafora życia jako wędrówki. Jej plastycznym obrazem są przesuwające się obłoki. Poeta nawiązuje do obrazu Domenica Ghirlandaia, ale nie jest możliwa identyfikacja źródła inspiracji. Na warstwę ekfrastyczną nakładają się osobiste wspomnienia z podróży. Bohater wiersza poznaje świat także bezpośrednio, poprzez zmysł wzroku.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, poezja polska, autobiograficzność, podróż, ekfraza

 

 

Józef Maria Ruszar – Inwestycyjna strategia poety na saksach. Korespondencja rodzinna i przyjacielska

 

Szkic jest rozdziałem większej całości (Strategie przetrwania pisarzy w czasach pierwszych sekretarzy), poświęconej strategii finansowej poety, który uznał, że poważne zajęcie się literaturą oznacza przejście na zawodowstwo, czyli zdanie się na dochody z uprawianej profesji. Utrzymanie się na powierzchni oznaczało jednak nieregularność dochodów i zależność od okoliczności ekonomicznych, w tym ustrojowych. Prezentowana część omawia okres od 1959 roku do 1970 roku.

Słowa kluczowe: dochody Herberta, słuchowiska radiowe, powieść

 

BIOGRAMY AUTORÓW

Dr hab., prof. ATH Marek Bernacki (Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej) – dziekan Wydziału Humanistyczno-Społecznego Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. Ostatnio wydał: tom zbiorowy Miłosz. Dyskursy (red., z Angeliką Matuszek, 2016), książkę monograficzną Świat interpretować – konieczne zadanie. Studia o literaturze polskiej przełomu XX i XXI wieku (2014); w druku książka monograficzna Miłosz. Spotkania. Studia i rozprawy miłoszologiczne (2018).

 

Prof. Francesca Fornari (Uniwersytet Ca’ Foscari w Wenecji) – wykłada literaturę polską. Jest autorką monografii o poezji Józefa Czechowicza Architettura dell’immaginazione (2010), artykułów i esejów o literaturze polskiej XX wieku. Tłumaczyła między innymi poezję Ryszarda Krynickiego, Julii Hartwig, eseje i wiersze Zbigniewa Herberta.

 

Cynthia Haven – związana ze Uniwersytetem Stanforda dziennikarka literacka i kulturowa. Pisuje dla dodatku literackiego „The Times” oraz do „The Nation”, „The Virginia Quarterly Review”, „The Washington Post”, „The Los Angeles Times”, „The San Francisco Chronicle”, „World Literature Today” i innych czasopism. Autorka między innymi: Peter Dale in Conversation with Cynthia Haven (2005), Her Czesław Miłosz: Conversations (2006), Joseph Brodsky: Conversations (2003), An Invisible Rope: Portraits of Czesław Miłosz (2011).

 

Jana Juhásová (Katolicki Uniwersytet w Rużomberku) – absolwentka Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu w Preszowie. Pracuje w Katedrze Języka i Literatury Słowackiej na Katolickim Uniwersytecie w Rużomberku. Zajmuje się problemami genologii i historii słowackiej poezji XX i XXI wieku. Jest autorką książki Od symbolu k latencii. Spirituálna téma a žáner v súčasnej slovenskej poézii (2016).

 

Prof. msc. Piotr Kilanowski (Uniwersytet Federalny Parany w Kurytybie, Brazylia) – wykładowca literatury polskiej w Katedrze Polonistyki, którą kierował w latach 2011–2014, tłumacz. Przełożył na język polski między innymi poezje Paula Leminskiego, na język portugalski między innymi poezje Jerzego Ficowskiego, Zbigniewa Herberta, Czesława Miłosza, Wisławy Szymborskiej i Anny Świrszczyńskiej, utwory Aleksandra Wata, Josifa Brodskiego i Stanisława Lema. Zredagował i opracował książki Leituras e reflexões (1998) i Memórias de luz (2015).

 

Prof. Gerard Kilroy (Akademia Ignatianum w Krakowie) – wykładowca Akademii Ignatianum, Visiting Professor w University College London oraz Senior Research Fellow w Campion Hall; Absolwent Magdalen College w Oxfordzie. Doktorat uzyskał w Uniwersytecie Lancaster. Jest autorem między innymi: Edmund Campin: Memory and Transcription (2005), The Epigrams of Sir John Harington (2009) i Edmund Campion: A Scholarly Life (2015), jak też licznych artykułów w czasopismach naukowych i pracach zbiorowych.

 

Dr hab., prof. ATH Michał Kopczyk (Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej) – redaktor naczelny półrocznika „Świat i Słowo”, tłumacz literatury słoweńskiej. Wydał między innymi: Refleksja nad kulturą w pisarstwie Andrzeja Bobkowskiego. Arkadia i Apokalipsa (2003), Pytanie o wspólnotę. W kręgu twórczości Zbigniewa Herberta, Andrzeja Bobkowskiego i Mieczysława Jastruna (2013) oraz Obecność innego. Studia o literaturze współczesnej (2013).

 

Tomasz Kunicki-Goldfinger (Uniwersytet Warszawski) – absolwent studiów magisterskich Wydziału „Artes Liberales”. Przygotowuje rozprawę doktorską O obecności motywów antycznych w „Czarodziejskiej górze” pod kierunkiem prof. Krzysztofa Rutkowskiego.

 

Dr Magdalena Lubelska-Renouf (Université Paris-IV, Université Paris Sorbonne) – wykładała na uniwersytecie w Caen, w Lille III. Prowadzi badania nad polską poezją współczesną w perspektywie komparatystycznej. Opublikowała wiele artykułów na ten temat w czasopismach polskich i międzynarodowych. Autorka książki Czesław Miłosz en quête du réel (2010) i tomiku poetyckiego List zza lustra. Stany pływania (2016).

 

Dr hab. Arent van Nieukerken (Uniwersytet Amsterdamski) – wykładowca literatury polskiej i słowiańskiej. Zagraniczny członek PAN. Autor książek: Ironiczny konceptyzm – nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekście anglosaskim (1998), Perspektywiczność sacrum – szkice o Norwidowskim romantyzmie (2007).

 

Dr Tatiana Pawlińczuk (Żytomierski Uniwersytet Państwowy im. Iwana Franki) – redaktor odpowiedzialny uniwersyteckiego czasopisma naukowego Ukraińska polonistyka. Zajmuje się komparatystycznymi badaniami literatury polskiej i ukraińskiej, teorią i praktyką przekładu, historią i teorią dramatu. Autorka dwudziestu artykułów naukowych.

 

Dr Małgorzata Peroń (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) – autorka książki Plastyczna mapa świata. Poezja Janusza S. Pasierba wobec sztuk wizualnych (2015) oraz artykułów poświęconych twórczości Zbigniewa Herberta, ks. Janusza S. Pasierba, poezji polskiej XX i XXI wieku oraz najnowszej krytyce artystycznej.

 

Dr Józef Maria Ruszar (Akademia Ignatianum w Krakowie) – od 2004 roku organizuje Warsztaty Herbertowskie i wydaje serię „Biblioteka Pana Cogito”, prowadzi portal Herbert Guru. Jest autorem książek: Stróż brata swego. Zasada odpowiedzialności w liryce Z. Herberta (2004), Apostoł w podróży służbowej. Prywatna historia sztuki Z. Herberta (2006), Słońce republiki. Cywilizacja rzymska w twórczości Z. Herberta (2014), Wytarty profil rzymskich monet. Ekonomia jako temat literacki w twórczości Z. Herberta (2016).

 

Dr Amelia Serraller Calvo (Madrycki Uniwersytet Complutense) – slawistka, badaczka polskiej i rosyjskiej literatury faktu i zagadnień związanych z mniejszością sefardyjską w Europie Wschodniej; magister gitary klasycznej (Konserwatorium Adolfa Salazara). Wykładała na iberystyce na Uniwersytecie Wrocławskim. Tłumaczka dziesięciu książek (między innymi: Orfeusz w piekle Józefa Wittlina, Mozart i Salieri Aleksandra Puszkina i Oleander Marcina Kurka). Współpracuje z różnymi mediami („FronteraD”, „El País”, „ABC Cultural”).

 

Jekatierina Starodworska (Екатерина Вениаминовна Стародворская, Państwowy Uniwersytet w Irkucku) – starsza wykładowczyni Katedry Języka Rosyjskiego i Językoznawstwa Ogólnego Wydziału Filologii i Dziennikarstwa. Autorka piętnastu publikacji naukowych z zakresu semantyki lingwistycznej. Zajmuje się semantyką i pragmatyką lingwistyczną, językowymi wykładnikami motywów poetyckich, grą językową, językiem poezji.

 

ABSTRACTS

 

Józef Maria Ruszar – Our deluded journey along the cliff side of nothingness. Historical and cultural contexts of Zbigniew Herbert’s peregrinations

 

The author recalls the political, financial and cultural contexts of Herbert’s travels, now incomprehensible to readers who do not remember the 1950s and 60s. In particular, he discusses the political and financial situation of a citizen of a communist state, reluctantly accepted in the free world, as well as the specifics of travel and sightseeing in the days before the development of mass tourism. He also points out the metaphysical and existential aspects of the topos of life as a journey.

Keywords: reception of Zbigniew Herbert’s works, travel, the topos of travel, Warsztaty Herbertowskie 

 

Arent van Nieukerken – Zbigniew Herbert as read by Seamus Heaney and John Maxwell Coetzee

 

The author discusses Zbigniew Herbert’s works as read by Seamus Heaney and John Maxwell Coetzee in light of the discussions about the role of poetry and the poet, which took place in the second half of the 20^th century in the West. The issues of the social engagement of the artist and the aesthetics of the sublime come to the fore. Both Heaney and Coetzee accentuate the Central European context of Mr Cogito’s ethical attitude, albeit embedded into the universal European tradition.

Keywords: Zbigniew Herbert, Seamus Heaney, John Maxwell Coetzee, paradigms of poetry in the 20^th century

 

Francesca Fornari – On Herbert in Italy

 

The essay is an overview of the reception of Zbigniew Herbert’s work in Italy since the release of the anthology L’epilogo della tempesta. Poesie 1990–1998 e altri versi inediti in 2016, edited by Francesca Fornari. The author evokes reviews by literary critics and experts in Polish studies, and indicates the most important threads recognised, among others, by Roberto Galaverni, Francesco M. Cataluccio, and Andrea Ceccherelli. She also discusses the opinions of several Italian poets: Antonella Anedda, Valeria Rossella, and Maurizio Cucchi. An important part of the essay is devoted to the references to Herbert’s work found in Giorgio Agamben’s book entitled Autoritratto nello studio, in which the philosopher combines Herbert’s poetry with the works of Elsa Morante.

Keywords: Zbigniew Herbert, reception in Italy, Giorgio Agamben, Elsa Morante

 

Jana Juhásová – The trail of Zbigniew Herbert in the work of metaphysical Slovak poets

 

The article presents evidence of the influence of Zbigniew Herbert’s works on Slovak culture, beginning in 1966, with particular focus on the younger generations of Slovak poets. The author provides a thorough analysis of the latter phenomenon based on the example of the work of Marian Milčak and Ján Gavura. She proves that allusions to works by Zbigniew Herbert are an essential element of the poetry of both these writers, concluding that the impact of the author of Mr Cogito manifests itself mainly in the construction of the eschatological vision of those poets.

Keywords: Zbigniew Herbert, reception in Slovakia, metaphysical poetry, Spiritism in literature, young Slovak poetry

 

Amelia Serraller Calvo – The metaphysics of everyday life. On the fortunes of Zbigniew Herbert’s works in Spain

 

The Spanish reception of the works of Zbigniew Herbert can be described using two adjectives: intense and asymmetric. It is intense in terms of the number of book editions, as well as the reaction to these publications in the press. The author of the essay discusses the translations of Herbert’s works, placing particular emphasis on its mystical thread, treated as an element integrating its reception in Spain. A few years after the poet’s death, his voice in Spain began to fade.

Keywords: reception of Herbert in Spain, mystical poetry, Antonio Colinas, Xaverio Ballester, Xavier Farré, José Ángel Valente

 

 

Piotr Kilanowski – Overseas voyages of Mr Cogito – on the reception of Zbigniew Herbert’s works in Brazil

 

The article presents in detail how Herbert’s works were received in Brazil, taking into account also the most important publications to appear on the other side of the ocean – in Portugal. It covers the period from the first translations of Herbert’s poetry into Portuguese in 1985, to the most recent ones from 2017.

Keywords: Zbigniew Herbert, reception in Brazil, the history of translations into Portuguese

 

Magdalena Lubelska-Renouf – Charlotte Corday and Max Jacob. Two poems by Herbert, as read from the perspective of where they were written

 

The analysis looks at two poems: Mademoiselle Corday and The episode from Saint Benoît, both related to the history of France. The author conducts an “investigation” from the perspective of culture, history and geography, in order to discover the sources of inspiration.

Keywords: Zbigniew Herbert, Mademoiselle Corday, Charlotte Corday, The episode from Saint Benoît, Max Jacob

 

Cynthia L. Haven – Zbigniew Herbert: “Hope is the mother of fools”. Report from a Besieged City read in California

 

The author reads the Report from a Besieged City with regard to the place where it was created. She compares Berlin and Warsaw, referring to the history of these cities in the 20^th century and its symbolic dimension. In this context, she reads Herbert’s poem as an explication of his ars poetica and ars vitae, relying on the attitude of the ideas of resistance and the defence of values.

Keywords: Zbigniew Herbert, Solidarity, Report from a Besieged City

 

Gerard Kilroy – Elegy of Fortinbras by Herbert and political power in Shakespeare’s Hamlet

 

The essay focuses on the ironic portrait of political power in Elegy of Fortinbras in the context of Hamlet and Antony and Cleopatra by Shakespeare. It points to the theme of language as a tool for manipulating the truth, very pertinent in these works, used by those in power for their own purposes, as well as to silence as an alternative for manipulation. A distrust towards the political system is shared by Herbert and Shakespeare, and in both cases it originates strongly from the personal experiences of the poet.

Keywords: Hamlet, Elegy of Fortinbras, politics

 

Yekaterina Starodvorskaya – Letters to a Roman Friend by Joseph Brodsky and The Return of the Proconsul by Zbigniew Herbert. Anticipated and less expected links

 

The article is a discussion of the textual, thematic and cultural relationships between the two poems that make reference to the subject of the Roman Empire: The Return of the Proconsul by Zbigniew Herbert and Letters to a Roman Friend by Joseph Brodsky. Brodsky’s poem turns out to be an “heir” to Herbert’s poem, noticeably exploiting the themes and topics of the earlier poem. When using Herbert’s text, however, Brodsky utilises it for his own poetic purposes. He also connects the Roman and Polish themes.

Keywords: Zbigniew Herbert, Joseph Brodsky, Roman motifs in Polish and Russian poetry, intertextuality, Polish themes in the poetry of Brodsky

 

Yekaterina Sumarokova – On “the difference between the human voice and the voice of nature” in the poetry of Zbigniew Herbert and Osip Mandelstam

 

The article takes an in-depth look at the similarities and differences in how the theme of nature, also inanimate, is used in the poems of Zbigniew Herbert and Osip Mandelstam. The author focuses primarily on the creative potential of nature in the works of both poets and the poetic implications of the ineptitude of “the human voice” in comparison with “the voice of nature”. In this respect, the main theme connecting the poems of Herbert and Mandelstam turns out to be the theme of stone.

Keywords: Zbigniew Herbert, Osip Mandelstam, the theme of nature in poetry, the poetic theme of inanimate nature

 

Tatyana Pavlinchuk – The visualisation of ethical concepts in the poem A Life by Zbigniew Herbert

 

The author examines how ethical concepts are transformed into image based on the poem A Life. She points to the consequences of using the template of a non-literary text to stress the opposition between a life meeting the expectations of the general populace and staying true to individual moral choices. The structural irony of the text allows the poet to express truths that are fundamental for how the poem’s protagonist chooses to live his life.

Keywords: Zbigniew Herbert, irony, ethical concepts

 

Marek Bernacki – The theme of travel as a metaphor for a way of life: Constantine Cavafy, Ithaca – Zbigniew Herbert, Journey, The Prayer of the Traveler Mr. Cogito

 

The author interprets the theme of travel, indicated in the title of the essay, as a metaphor for a way of life. His comparative analysis makes a distinction of three crucial similarities: a call for a long and interesting journey, a validation of the sentimental memory of one’s little homeland, and a stoic acceptance of the truth about the transience of everything. The author notes Christological features in the poem Prayer of Mr Cogito – The Traveller, finding them in the awe that the poem’s subject feels for the beauty of the world, which is a clear reference to the famous words of Fyodor Dostoyevsky: “Beauty will save the world”.

Keywords: Zbigniew Herbert, Constantine Cavafy, theme of travel

 

 

Michał Kopczyk – “To approach to the distance of one man…” A post-colonial reading of Zbigniew Herbert’s essays

 

The article is an attempt to read Zbigniew Herbert’s essays through the lens of post-colonial studies. The author examines the following themes and issues: the category of compassion, the interest that the essayist vested in conquered and obliterated cultures, his solidarity with “subordinated” groups and individuals (subalterns), as well as how the Roman Empire is portrayed in his essays as a universal figure of hegemony. According to the author of the article, Herbert’s interest in “history’s losers” is connected with his understanding of his own situation as a representative of a provincial culture, while the basis of his empathy with the victims of history is its own historical experience.

Keywords: Zbigniew Herbert, Polish essay, post-colonial studies, compassion, subordinated others, Roman Empire, conquered cultures, wiped out cultures

 

Tomasz Kunicki-Goldfinger – Rovigo – what is this place? A sketch for the physical and spiritual geography

 

The essay is dedicated to the importance that the real town of Rovigo had for Herbert’s imagination. The author examines the associations with works by Johann Wolfgang von Goethe and George Gordon Byron, indicated in the poem. In considering the transition from real geography to a mental one, he reads them as the opposition of movement and stillness, and sees in this transformation a metaphor of the creative process understood as a transformation of the external into the internalised.

Keywords: Zbigniew Herbert, Rovigo, Johann Wolfgang Goethe, George Gordon Byron, geography, imagined geography

 

Małgorzata Peroń – Unfamiliar shores (about the poem Clouds over Ferrara by Zbigniew Herbert)

 

The poem Clouds over Ferrara by Zbigniew Herbert uses the metaphor of life as a journey, with moving clouds as its plastic image. The poet refers to a painting by Domenico Ghirlandaio, though it is impossible to identify the source of his inspiration. Personal memories of the trip overlap with the ekphrastic layer. The protagonist of the poem also learns about the world directly, through the sense of sight.

Keywords: Zbigniew Herbert, Polish poetry, autobiographical character, travel, ekphrasis

 

Józef Maria Ruszar – Investment strategy of the poet doing seasonal work. Correspondence with family and friends

 

The essay is a chapter of a larger whole (Survival strategies of writers in the times of the Polish People’s Republic), dedicated to the financial strategy of the poet, who decided that a serious involvement in literature meant going professional, namely limiting oneself to the income from the cultivated profession. Staying afloat, however, meant an irregular income and relying on economic circumstances, including those related to the political system. The presented part covers the period from 1959 to 1970.

Keywords: Herbert’s income, radio plays, novel

 

Jekatierina Sumarokowa (Екатерина Валерьевна Сумарокова, Państwowy Uniwersytet w Irkucku) – starsza wykładowczyni Katedry Najnowszej Literatury Rosyjskiej Wydziału Filologii i Dziennikarstwa, kierownik działu regionalnego Irkuckiej Biblioteki Obwodowej im. I. Mołczanowa-Sibirskogo. Autorka trzydziestu publikacji naukowych z zakresu teorii i historii literatury. Zajmuje się mitologizmem w literaturze współczesnej, motywem jurodiwego i jurodstwa we współczesnej literaturze rosyjskiej, najnowszą literaturą Syberii, poezją Zbigniewa Herberta i Wisławy Szymborskiej.

 

Prof. Marek Bernacki (University of Bielsko-Biała) – Dean of the Faculty of Humanities and Social Studies at the University of Bielsko-Biała. His recent publications include: a compilation volume entitled Miłosz. Dyskursy [Miłosz. Discourses] (ed. with Angelika Matuszek, 2016), a monograph Świat interpretować – konieczne zadanie. Studia o literaturze polskiej przełomu XX i XXI wieku [To interpret the world – a necessary task. Studies on Polish literature at the turn of the 20^th and 21^st centuries] (2014), and currently being printed is a monograph called Miłosz. Spotkania. Studia i rozprawy miłoszologiczne [Miłosz. Encounters. Miłoszological studies and essays] (2018).

 

Prof. Francesca Fornari (Ca' Foscari University in Venice) – Professor of Polish literature. She is the author of a monograph about the poetry of Józef Czechowicz Architettura dell'immaginazione [Architecture of imagination] (2010), as well as articles and essays about Polish literature of the 20th century. She has translated, among other things, the poetry of Ryszard Krynicki and Julia Hartwig, as well as essays and poems by Zbigniew Herbert.

 

Cynthia Haven – Stanford-based literary and cultural journalist. She has written for The Times Literary Supplement, The Nation, The Virginia Quarterly Review, The Washington Post, The Los Angeles Times, The San Francisco Chronicle, World Literature Today and other publications. She is the author of, among other things: Peter Dale in Conversation with Cynthia Haven (2005), Her Czesław Miłosz: Conversations (2006), Joseph Brodsky: Conversations (2003), An Invisible Rope: Portraits of Czesław Miłosz (2011).

 

Jana Juhásová (Catholic University in Ružomberok) – a graduate of the Faculty of Philosophy at the University of Prešov. She works in the Department of Slovak Language and Literature at the Catholic University in Ružomberok, undertaking problems of genre analysis and the history of Slovak poetry of the 20th and 21st centuries. She is the author of the book Od symbolu k latencii. Spirituálna téma a žáner v súčasnej slovenskej poézii [From symbol to latency. Spiritual theme and genre in contemporary Slovak poetry] (2016).

 

Prof. Msc. Piotr Kilanowski (Federal University of Paraná in Curitiba, Brazil) – professor of Polish literature in the Department of Polish Studies, of which he was the head from 2011 to 2014. He is also a translator who has translated into Polish the poems of Paul Leminski, and into Portuguese the poems of Jerzy Ficowski, Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska and Anna Świrszczyńska, among others, as well as works by Aleksander Wat, Joseph Brodsky and Stanisław Lem. He edited the books Leituras e reflexes [Readings and reflections] (1998) and Memórias de luz [Memories of light] (2015).

 

Prof. Gerard Kilroy (Ignatianum University in Kraków) – professor of the Ignatianum University, Visiting Professor at University College London and Senior Research Fellow at Campion Hall. He graduated from Magdalen College, Oxford and obtained his doctorate at the University of Lancaster. He is the author of, among other things: Edmund Campion: Memory and Transcription (2005), The Epigrams of Sir John Harington (2009) and Edmund Campion: A Scholarly Life (2015), as well as numerous articles in scientific journals and collective publications.

 

Prof. Michał Kopczyk, PhD (University of Bielsko-Biała) – editor-in-chief of the six-monthly Świat i Słowo [The World and the Word], translator of Slovenian literature. He is the author of, among other things: Refleksja nad kulturą w pisarstwie Andrzeja Bobkowskiego. Arkadia i Apokalipsa [Reflection upon culture in Andrzej Bobkowski’s writing. Arcadia and Apocalypse] (2003), Pytanie o wspólnotę. W kręgu twórczości Zbigniewa Herberta, Andrzeja Bobkowskiego i Mieczysława Jastruna [Inquiring about community. In the circle of works by Zbigniew Herbert, Andrzej Bobkowski and Mieczysław Jastrun] (2013) and Obecność innego. Studia o literaturze współczesnej [The presence of another. Studies in contemporary literature] (2013).

 

Tomasz Kunicki-Goldfinger (University of Warsaw) – a graduate of the Faculty of “Artes Liberales”. He is working on a doctoral dissertation O obecności motywów antycznych w „Czarodziejskiej górze” [About the presence of ancient motifs in The Magic Mountain] under the supervision of Prof. Krzysztof Rutkowski.

 

Dr Magdalena Lubelska-Renouf (Université Paris-IV, Université Paris Sorbonne) – she has taught at the University of Caen Normandy and at the Charles de Gaulle University – Lille III. She conducts comparative research on Polish contemporary poetry. She has published many articles on this subject in Polish and international journals. She is the author of the book Czesław Miłosz en quête du reel [Czesław Miłosz in search of the real] (2010) and a book of poetry List zza lustra. Stany pływania [Letter from behind the mirror. Swimming states]  (2016).

 

Dr. Arent van Nieukerken (University of Amsterdam) – professor of Polish and Slavonic literature. A foreign member of the Polish Academy of Sciences. The author of the books: Ironiczny konceptyzm – nowoczesna polska poezja metafizyczna w kontekście anglosaskim [Ironic Conceptism. Modern  Polish  Metaphysical  Poetry  in  the  Context  of  Anglo-Saxon Modernism]  (1998), Perspektywiczność sacrum – szkice o Norwidowskim romantyzmie [The perspective character of the sacrum. Sketches about Norwid's Romanticism] (2007).

 

Dr. Tatyana Pavlinchuk (Zhytomyr State University of Ivan Franko) – editor in charge of the university journal Ukraińska polonistyka [Ukrainian Polish studies]. She conducts comparative research into Polish and Ukrainian literature. She also analyses the theory and practice of translation, as well as the history and theory of drama. She is the author of 20 scientific articles.

 

Dr. Małgorzata Peroń (John Paul II Catholic University of Lublin) – author of the book Plastyczna mapa świata. Poezja Janusza S. Pasierba wobec sztuk wizualnych [A plastic map of the world. The poetry of Janusz S. Pasierb versus visual arts ] (2015) and articles dedicated to the works of Zbigniew Herbert, Fr. Janusz S. Pasierb, 20^th and 21^st century Polish poetry and the newest artistic criticism.

 

Dr. Józef Maria Ruszar (Ignatianum University in Kraków) – since 2004, he has been organising the Warsztaty Herbertowskie conference. He is responsible for the publication series called Biblioteka Pana Cogito and the Herbert Guru website. He is the author of the books: Stróż brata swego. Zasada odpowiedzialności w liryce Z. Herberta [One’s brother’s guardian. The principle of responsibility in Z. Herbert’s poetry] (2004), Apostoł w podróży służbowej. Prywatna historia sztuki Z. Herberta [An apostle on a business trip. A private history of art by Z. Herbert] (2006), Słońce republiki. Cywilizacja rzymska w twórczości Z. Herberta [Sun of the republic. Roman civilisation in Z. Herbert’s works] (2014), Wytarty profil rzymskich monet. Ekonomia jako temat literacki w twórczości Z. Herberta [A worn profile of Roman coins. Economy as a literary theme in Z. Herbert’s works] (2016).

 

Dr. Amelia Calvo Serraller (Complutense University of Madrid) – a specialist in Slavonic studies, she conducts research into Polish and Russian non-fiction literature and issues related to the Sephardic minority in Eastern Europe; a master of classical guitar (Conservatory of Adolf Salazar). She has taught at the Department of Spanish Studies at the University of Wrocław. She has translated ten books, including: Orfeusz w piekle [Orpheus in the underworld] by Józef Wittlin, Mozart and Salieri by Alexander Pushkin and Oleander by Marcin Kurek. She contributes to various media outlets (FronteraD, El País, ABC Cultural).

 

Yekaterina Starodvorskaya (Екатерина Вениаминовна Стародворская, State University of Irkutsk) – senior lecturer at the Department of Russian Language and General Linguistics, the Faculty of Philology and Journalism. She is the author of fifteen scientific publications in the field of linguistic semantics. She studies semantics and linguistic pragmatics, the linguistic exponents of poetic themes, wordplay and the language of poetry.

 

Yekaterina Sumarokova (Екатерина Валерьевна Сумарокова, State University of Irkutsk) – senior lecturer at the Department of the Newest Russian Literature, Faculty of Philology and Journalism; head of the regional branch of the Molchanov-Sibirskiy State Library. She is the author of thirty scientific publications on the theory and history of literature. She studies mythologism in contemporary literature, the motive of iurodstvo in contemporary Russian literature, the latest literature in Siberia, the poetry of Zbigniew Herbert and Wisława Szymborska.

 

Część artykułów powstała w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki „Obrazy Boga, człowieka i świata w literaturze polskiej XX wieku. Interdyscyplinarny projekt literaturoznawczy mający służyć humanistycznej refleksji, która dotyczy odniesień metafizycznych i poszukiwania transcendencji w literaturze”, numer rejestracyjny 11 H 13 0472 82; miejsce realizacji: Instytut Myśli Józefa Tischnera w Krakowie.

Kierownik: dr Józef Maria Ruszar.