Tytuł książki sugeruje, że w niniejszym tomie Czytelnik znajdzie szkice poświęcone aspektom religijnym w twórczości Zbigniewa Herberta. To tylko część prawdy, ponieważ nie istnieje wyizolowana kwestia przekonań religijnych bez poglądów na człowieka. Religia jest sprawą relacji i dlatego rozważania dotyczące obrazu Boga muszą wiązać się z ludzkim autowizerunkiem. Teologia ściśle łączy się z antropologią, a doświadczenie religijne stanowi jeden ze sposobów głębokiego samopoznania. Nie można mówić o Niepojętym (termin Zbigniewa Herberta), nie mówiąc o człowieku, o jego odpowiedzialności, solidarności z innymi, empatii, aksjologicznej ważności słowa, tożsamości i pamięci. Wszystkie te aspekty twórczości autora Pana Cogito znalazły swoją interpretację w analizach poszczególnych wierszy.

Józef Maria Ruszar

 

 

Nie powinien przysyłać Syna. Etyczne i metafizyczne aspekty twórczości Zbigniewa Herberta

 

STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW, SŁOWA KLUCZOWE ORAZ NOTY O AUTORACH

 

Anna Węgrzyniak – Babcia – Maria Doświadczona

 

 

W kontekście biograficznym, porównując wiedzę o babce z jej „portretem” poetyckim, autorka wskazuje gesty kreacyjne poety i ich znaczenia. Idąc tropem dwudzielnej konstrukcji monologu, odczytuje kreowany „portret” babci w dwu odmiennych kontekstach. W części pierwszej epitet „przenajświętsza”, retoryka i obrazowanie lokują postać bogini we wszechświecie panteistycznym, natomiast Maria Doświadczona z drugiej części wiersza jest posłuszną córką Maryi – z ewangeliczną pokorą przyjmuje wyroki losu, zna wartość cierpienia, więc milczy.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, dzieciństwo, wychowanie religijne, świętość, biografia, rzeź Ormian

 

Mirosław Dzień – Zagubiony fragment, czyli o marności słów i ociągającej się jutrzni

 

Autor interpretuje mało znany utwór Zbigniewa Herberta – Zagubiony fragment. Mowa w nim o fragmencie Ewangelii, w którym uczniowie decydują się na rozmowę z Mistrzem o istocie Jego misji. W utworze pełnym symbolicznych odniesień do filozofii i teologii autor szkicu dostrzega wyraz pesymizmu poety i braku wiary w zbawcze dzieło Jezusa z Nazaretu.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Jezus z Nazaretu, Ewangelia, eschatologia

 

Anna Spiechowicz – Czy naprawdę nie powinien przysyłać syna? („Rozmyślania Pana Cogito o odkupieniu”)

 

Motywem przewodnim rozważań jest obraz zbawienia wyłaniający się z utworu Zbigniewa Herberta. Autorka uwzględnia napięcia między podmiotem mówiącym a autorem zewnętrznym i zwraca uwagę na wykreowany w wierszu obraz Chrystusa i Boga-Ojca. Stawia sobie również za cel deszyfrację ironii, obecnej w omawianym utworze, a także odpowiada na pytanie zawarte w tytule artykułu. Istotna jest dla niej kategoria „bliskiego Boga”, ponadto analizuje wiersz Herberta w kontekście Tenebrae Paula Celana.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Chrystus, Bóg, Pan Cogito, odkupienie, Paul Celan

 

 

Dorota Siwor – Trochę o duszy („Pan Cogito. Aktualna pozycja duszy”)

 

Interpretując wiersz Herberta autorka rekonstruuje obraz duszy, wykorzystując gry znaczeń obecne w tytułowym tekście. Wskazuje kierunki refleksji poety snutej w obliczu zbliżającej się śmierci, w perspektywie eschatologicznej z jednej strony, ale i z drugiej – z uwzględnieniem oceny przebytej drogi życia samego poety i człowieka w ogóle.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, dusza, eschatologia

 

Katarzyna Szewczyk-Haake – Portret rodzinny albo Jakub i Ezaw („Naprzód pies”)

 

Lekturę tekstu Zbigniewa Herberta zogniskowano wokół problemu symbolicznego starszeństwa, jako konteksty wykorzystując między innymi poezje Rainera Marii Rilkego (z obecnym w niej motywem Jakuba i Ezawa) oraz biblijną historię Tobiasza. Interpretacja wskazuje, że opowieści o podboju Kosmosu z wykorzystaniem zwierzęcia w roli bezbronnej ofiary ludzkich aspiracji przeciwstawione zostały w wierszu mitologiczne i biblijne historie bliskości psa i człowieka. Za sprawą tych właśnie historii człowiek może uratować się przed zagrożeniem płynącym ze strony nowoczesnej ideologii.

Słowa kluczowe: pies w poezji polskiej, Herbert a Rilke, Tobiasz (Biblia), Łajka, Kosmos

 

Ewa Goczał – Z popiołów, z pamięci. O elegii sprawiedliwej Zbigniewa Herberta („Pan Cogito szuka rady”)

 

Autorka stawia tezę, że właściwym kluczem interpretacyjnym dla wiersza Pan Cogito szuka rady, odwołującego się do postaci Nachmana z Bracławia – chasydzkiego cadyka – jest połączenie kategorii elegijności (skorelowanej z symbolem popiołów) oraz sprawiedliwości (związanej z problematyką pamięci). W toku lektury odkryte zostają kolejne elementy, które pozwalają nazwać utwór elegią sprawiedliwą: pokrewieństwo z wyobraźnią poetycką Jerzego Ficowskiego (autora Odczytania popiołów poświęconego ofiarom Szoah), idea pisarstwa upamiętniającego, a także ukształtowanie wiersza jako nowoczesnej syntezy antycznego epicedium i hebrajskiej lamentacji.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, elegijność, sprawiedliwość, pamięć, epicedium, lamentacja

 

Anna Hajduk – O eschatologicznym wymiarze wiersza „Pan od przyrody”

 

Autorka podejmuje próbę odczytania Herbertowskiego tekstu, proponując nowe, odmienne ujęcie zasadniczego problemu: przeniesienie głównego akcentu z charakterystyki tytułowego „pana od przyrody” – jego zalet i wychowawczych osiągnięć – na diagnozę eschatologicznego wymiaru wiersza, na wyobrażenie pośmiertnych losów człowieka oraz wizji zaświatów zaprezentowanej przez podmiot liryczny.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Pan od przyrody, poezja, wizja zaświatów

 

Józef Maria Ruszar –  Opuszczone niebo, bo Bóg zszedł na ziemię. Obraz Boga i człowieka w poezji Zbigniewa Herberta

 

Kwestia religijności autora wewnętrznego w twórczości Herberta i jego eschatologicznych przekonań należy do arcytrudnych, czego dowodem jest ogromny rozziew opinii na ten temat. Przemysław Czapliński, Piotr Śliwiński i Andrzej Franaszek negują wagę istnienia lub znaczenia Boga w tej twórczości; natomiast Bogdan Burdziej, Tomasz Garbol, Jadwiga Puzynina, Władysław Panas i Paweł Panas oraz Józef Maria Ruszar uważają, że Herbert jest poetą, dla którego kwestia wiary była sprawą kluczową. Jeszcze inną perspektywę, nawiązującą do chrześcijańskiego egzystencjalizmu i personalizmu, proponują Krzysztof Dybciak i Radosław Sioma. Natomiast tradycjonalistyczny publicysta katolicki Paweł Lisicki, zarzuca poecie nieortodoksyjność, stosując kryteria Soboru Trydenckiego i pojęciowe założenia filozofii bytu św. Tomasza z Akwinu. Autor szkicu twierdzi, że poeta wyraża chrześcijańską nadzieję przy pomocy współczesnej chrystologii, z dystansem odnosząc się do martwych obrazów Boga charakteryzowanego przy pomocy  starotestamentowych symboli władzy i mocy, a także zdecydowanie odrzuca możliwość opisu Boga jako absolutu klasycznej filozofii bytu.

Słowa kluczowe: religijność Herberta, chrześcijańska nadzieja

 

Małgorzata Mikołajczak – „Nieznośna odpowiedzialność”. Propozycja interpretacji wiersza „Dałem słowo”

 

 

Artykuł jest próbą rozwikłania zagadki, która pojawia się w wierszu Dałem słowo. Autorka proponuje interpretację opierającą się na założeniu, że utwór zawiera refleksję autobiograficzną, a tytułowe „słowo” stanowi metonimię poetyckiej twórczości i odnosi się do aktywności literackiej poety sprzed 1956 roku. Pokazuje, że za pomocą ambiwalentnej dialektyki ciężaru – lekkości oraz gry językowej – Herbert szyfruje doświadczenie i wpisuje wspomnienie z przeszłości w koło wiecznych powrotów, potwierdzając trwałość dylematów etycznych towarzyszących mu od lat 50.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, interpretacja, słowo poetyckie, PRL, gra językowa, koło wiecznych powrotów, dylematy etyczne, poetycki rachunek sumienia

 

Wojciech Kudyba – Świętość słowa w wierszu „Do Ryszarda Krynickiego list”

 

Autor, wychodząc od kwestii znaczenia mowy uświęconej jako mowy pięknej, dowodzi, że pochwała piękna nie jest w wierszu Do Ryszarda Krynickiego list gestem estety, lecz moralisty – utożsamiającego estetykę z etyką. Co więcej: nad moralistą góruje w wierszu metafizyk – ktoś, kto pozostaje wprawdzie uwikłany w doraźność i płaci za owo uwikłanie wysoką cenę, tęskni jednak za czymś o wiele głębszym – za rzeczywistością, za kontemplacją istnienia. Mowa święta to język, który jest w stanie sprostać owym najgłębszym metafizycznym wymiarom świata.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Nowa Fala, Ryszard Krynicki, świętość słowa

 

Roman Bobryk – Dlaczego czasem wiersz udaje wiersz? Uwagi na temat utworów „Apollo i Marsjasz” oraz „Prolog”

 

Artykuł jest interpretacją funkcji, którą pełnią klasyczne formy wierszowania w wybranych utworach Zbigniewa Herberta. Poeta celowo sięga po utrwalone w literackiej tradycji rozpoznawalne wzorce mowy poetyckiej i zestawia je z odmiennym sposobem konstruowania wypowiedzi. Zabieg ten ma na celu skonfrontowanie dwóch sposobów mówienia (poetyckiego i niepoetyckiego – jak ma to miejsce w Prologu) albo dwóch wyraźnie różniących się rodzajów wierszowania (Apollo i Marsjasz). W szerszym planie za każdym razem chodzi o konfrontację (w świecie wiersza) dwóch odmiennych estetyk.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, poezja polska XX wieku, język poetycki, forma wierszowa

 

Tomasz Tomasik – Tautologia i dysjunkcja. Narcyz Herberta

 

Artykuł stanowi interpretację dwóch zamieszczonych w Królu mrówek Herberta parafraz mitu o Narcyzie. Oba warianty świadczą o kłopocie, jaki mitologiczna postać sprawiała poecie. W wersji starszej Narcyz, bohater etycznie nieheroiczny, został przez Herberta pozbawiony wymiaru tragicznego i ostatecznie strywializowany. W wersji wcześniejszej, dzięki zabiegowi demitologizacji i tym sposobem uwspółcześniony, został zrównany z popkulturowym idolem. Wątek rozstania z Echo świadczy jednak o konflikcie samego Herberta: czy artystyczna niezależność i twórczość domagająca się samotności jest do pogodzenia z odpowiedzialnym zaangażowaniem w emocjonalny związek z kobietą?

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Narcyz, narcyzm, mit

 

Krystyna Latawiec – O literackiej zoologii Zbigniewa Herberta. Rekonesans

 

W artykule wyodrębniono kilka kategorii związanych z obecnością motywów zwierzęcych w twórczości Zbigniewa Herberta. Przegląd ten pozwala zauważyć, że pisarz korzystał z nich dla skomentowania politycznego woluntaryzmu czy nowoczesnego scjentystycznego światopoglądu. Sięgał też do prehistorycznych malowideł, do wytworów kultury etruskiej i greckiej, aby pokazać związek sztuki z przyrodniczym podłożem egzystencji i nadbudowaną nad nim obrzędowością. U Herberta świadomość wyodrębnia człowieka spośród bytów natury, jednak pozostaje on nadal pod naciskiem atawizmów. Próbuje opanować ich presję przez wysiłek moralny i estetyczny.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, polityczny woluntaryzm, mikroświaty natury, prehistoryczni animaliści, naukowy scjentyzm, domestykacja

 

Joanna Adamowska – Ratujmy Nikifora. Herberta teksty interwencyjne

 

Autorka analizuje teksty Zbigniewa Herberta poświęcone postaci malarza Epifaniusza Drowniaka, zwanego Nikiforem Krynickim. Zaprezentowane w artykule odczytania ukazują Herbertowską interpretację twórczości malarza. Autorka omawia refleksje poety na temat możliwych sposobów opisywania dzieł sztuki zainspirowane lekturą opracowań dotyczących malarstwa Nikifora oraz przywoływane przez Herberta w jego rozważaniach konteksty literackie i historyczne.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, Nikifor, autoportret, monografia artystyczna, socrealizm, transcendencja

 

Agnieszka Łazicka – Zbigniew Herbert o pamięci ciała („Pan Cogito a pewne mechanizmy pamięci”)

 

Autorka analizuje wiersz w kontekście problemu pamięci ciała. Jest to jeden z tych utworów Herberta, w których cielesność człowieka i zmysłowy wymiar świata ujawniają się niezwykle wyraźnie. Pamięć w tym wierszu nie zostaje potraktowana jako posiadanie i przechowywanie w umyśle znaczeń rozpoznanych w przeszłości. Zjawisko pamięci wiąże poeta z przeżywaniem na nowo minionego doświadczenia, kiedy to przeszłość niemal nakłada się na teraźniejszość.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, pamięć, przeszłość, ciało, emocje, postrzeganie

 

Anna Stec-Jasik – „…w różnych czasach”. Pamięć i czas w dwóch utworach Zbigniewa Herberta

 

Artykuł jest interpretacją dwóch utworów Zbigniewa Herberta, których tytułowym „bohaterem” jest czas. Choć oba teksty znacząco się od siebie różnią (na przykład doborem środków wyrazu, nastrojem, długością i rozkładem wersów), w zaproponowanym odczytaniu łączy je podobny sposób myślenia o doświadczaniu czasu i tego konsekwencjach. Ukazane związki pamięci i czasu naprowadzają na pytania dotyczące mechanizmów pamiętania, poczucia tożsamości i jej uwarunkowań, przemijalności świata oraz człowieka i jego doświadczeń czy wreszcie możliwości zobrazowania pojęcia wieczności.

Słowa kluczowe: Zbigniew Herbert, poezja, pamięć, czas

 

Dr Joanna Adamowska (Uniwersytet Wrocławski) – autorka książki Różewicz i Herbert. Aksjologiczne aspekty twórczości (2012) oraz artykułów w tomach zbiorowych, między innymi serii tekstów poświęconych relacjom Zbigniewa Herberta i Tadeusza Różewicza z artystami oraz inspiracjom filozoficznym we współczesnej poezji.

 

Dr Roman Bobryk (Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach) – pracownik naukowy Instytutu Filologii Polskiej i Logopedii Wydziału Humanistycznego, tłumacz z rosyjskiego i chorwackiego. Od roku 2008 sekretarz redakcji rocznika naukowego „Mirgorod” (Instytut Neofilologii i Badań Interdyscyplinarnych UPH i slawistyka Uniwersytetu w Lozannie). Członek zespołu redakcyjnego półrocznika slawistycznego „Slavica Tergestina” (Uniwersytet w Trieście) oraz rady redakcyjnej kwartalnika „Практики и Интерпретации” (Uniwersytet w Rostowie nad Donem). Autor monografii: Martwa natura: gatunek, motywy, kompozycje (2011), Martwa natura w poezji polskiej XX wieku (2015), Koncept poezji i poety w wierszach Zbigniewa Herberta (2017).

 

Dr hab., prof. ATH Mirosław Dzień (Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej) – poeta, eseista, krytyk literacki. Autor książek Człowiek w perspektywie eschatologicznej w poezji Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza. Studium analityczno-interpretacyjne (t. 1–2, 2010), Motywy eschatologiczne w poezji Zbigniewa Herberta. Studium analityczno-interpretacyjne (t. 1–2, 2014) oraz licznych artykułów naukowych.

 

Ewa Goczał (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) – doktorantka w Katedrze Literatury Współczesnej i Krytyki Literackiej. Przygotowuje rozprawę doktorską na temat poetyk apofatycznych Aleksandra Wata i Piotra Matywieckiego. Ostatnio opublikowała artykuły: Wyjścia. Awangardyzacja jako asumpt do kanonizacji (kazus Różewicza-poety), „ER(R)GO. Teoria – Literatura – Kultura” 2017, Biała bibuła między Błękitami. Biblijność jako warstwa wyobraźni poetyckiej Piotra Matywieckiego, „Świat Tekstów” 2017; Pełne morze, płynne marzenie – przestrzenie lęku w wyobraźni poetyckiej Wojciecha Bonowicza [w:] Anatomia strachu. Strach, lęk i ich oblicza we współczesnej kulturze (2017); Ręki Mściwej groźba wiekuista. O jednej pieśni awangardowej Aleksandra Wata [w:] Zemsta ręki śmiertelnej. Interpretacje wierszy poetów XX wieku (2017).

 

Anna Hajduk (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) – doktorantka literaturoznawstwa na Wydziale Filologicznym. Przygotowuje rozprawę doktorską dotyczącą topiki biblijnej w polskiej i polsko-żydowskiej poezji o Zagładzie. Publikowała w czasopismach i tomach zbiorowych, ostatnio: „Hosanna uniesiona na samo dno” – ironia w „Odczytaniu popiołów” Jerzego Ficowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” (2016); Ofiarowanie Izaaka – reinterpretacje biblijnej opowieści o Abrahamie w polskiej poezji współczesnej [w:] Literatura współczesna i najnowsza w edukacji polonistycznej. Analizy językowo-stylistyczne literatury współczesnej, t. 2 (2017).

 

Dr hab., prof. UKSW Wojciech Kudyba (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie) – wykładowca w Katedrze Literatury XX Wieku. Autor książki „Aby mowę chrześcijańską odtworzyć na nowo…” Norwida mówienie o Bogu (2000), a także monografii o poezji współczesnej Rana, która przyzywa Boga. O twórczości poetyckiej Janusza St. Pasierba (2007), Wiersze wobec Innego (2012), Generacja źle obecna (2014), Próba bólu. O wierszach Joanny Pollakówny (2016). Członek Komisji Języka Religijnego i Komisji Etyki Słowa Polskiej Akademii Nauk.

 

Dr hab. Krystyna Latawiec (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) – autorka książek o dramacie polskim po 1956 roku: emigracyjnym (Marian Pankowski) i krajowym (Dramat poetycki po 1956 roku: J.M. Rymkiewicz, S. Grochowiak, T. Karpowicz) oraz licznych artykułów naukowych; współredaktorka monografii wieloautorskich i numerów tematycznych „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”.

 

Agnieszka Łazicka (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) – doktorantka w Zakładzie Historii Literatury Młodej Polski i Dwudziestolecia Międzywojennego Instytutu Literatury Polskiej. Przygotowuje rozprawę doktorską poświęconą problemowi wiedzy oraz cielesnemu podłożu świadomości w twórczości Zbigniewa Herberta. Autorka między innymi publikacji: Afekt, percepcja i granice ciała. O wierszu „Poczucie tożsamości” Zbigniewa Herberta [w:] Zemsta ręki śmiertelnej. Interpretacje wierszy poetów XX wieku (2017), „Zatrważający związek człowieka z samym sobą”. Znaczenie fantastyki E.A. Poego dla twórczości Ch. Baudelaire’a [w:] Poe, Grabiński, Ray, Lovecraft. Współzależności, paralele, przenikanie (2017).

 

Prof. dr hab. Małgorzata Mikołajczak (Uniwersytet Zielonogórski) – kierownik Zakładu Teorii Literatury i Krytyki Literackiej oraz Pracowni Badań nad Literaturą Regionalną; członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN (2011–2014, 2015–2018), autorka trzech monografii poświęconych poezji Zbigniewa Herberta i monografii dotyczącej poezji Urszuli Kozioł; współredaktorka serii „Nowy regionalizm w badaniach literackich”. Przygotowuje edycję wierszy wybranych Zbigniewa Herberta dla Biblioteki Narodowej.

 

Dr Józef Maria Ruszar (Akademia Ignatianum w Krakowie) – od 2004 roku organizuje Warsztaty Herbertowskie i wydaje serię „Biblioteka Pana Cogito”, prowadzi portal Herbert Guru. Jest autorem książek: Stróż brata swego. Zasada odpowiedzialności w liryce Z. Herberta (2004), Apostoł w podróży służbowej. Prywatna historia sztuki Z. Herberta (2006), Słońce republiki. Cywilizacja rzymska w twórczości Z. Herberta (2014), Wytarty profil rzymskich monet. Ekonomia jako temat literacki w twórczości Z. Herberta (2016).

 

Dr Dorota Siwor (Uniwersytet Jagielloński) – asystent na Wydziale Polonistyki; redaktor pisma naukowego „Konteksty Kultury”. Autorka książki W kręgu mitu, magii i rytuału. O prozie Tadeusza Nowaka (2002) oraz artykułów w tomach zbiorowych. Redaktor i współredaktor zbiorów szkiców, ostatnio: Trans-fuzje. Spotkania polskiej i czeskiej kultury w XX i XXI wieku (2016), Liryka i fenomenologia. Zbigniew Herbert i Tadeusz Różewicz w kręgu myśli Ingardenowskiej (2016), Zemsta ręki śmiertelnej. Interpretacje wierszy poetów XX wieku (2017).

 

Anna Spiechowicz (Uniwersytet Jagielloński) – doktorantka literaturoznawstwa na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przygotowuje rozprawę doktorską poświęconą Dziennikom Jana Józefa Szczepańskiego. Autorka artykułu „proszę księdza - ja naprawdę Go szukałem”. Religijne rozterki w poezji Zbigniewa Herberta, „Konteksty Kultury” (2015).

 

Anna Stec-Jasik (Uniwersytet Jagielloński) –  doktorantka, autorka artykułów poświęconych twórczości Zbigniewa Herberta. Ostatnio opublikowała: „Niepogodzony to pewne”. O pamięci w jednym wierszu Zbigniewa Herberta [w:] Gąszcz srebrnych liści. Interpretacje wierszy Zbigniewa Herberta (2015), „Bez rosy ludzkiego strachu”. O wierszu „Fra Angelico: męczeństwo świętych Kosmy i Damiana” Zbigniewa Herberta [w:] Liryka i fenomenologia. Zbigniew Herbert i Tadeusz Różewicz w kręgu myśli Ingardenowskiej (2016).

 

Dr Katarzyna Szewczyk-Haake (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) – adiunkt w Instytucie Kultury Europejskiej. Autorka książek: Poezja Emila Zegadłowicza wobec światopoglądowego i estetycznego projektu ekspresjonizmu (2008), Nowoczesna literatura etyczna. Wokół twórczości Józefa Wittlina i Pära Lagerkvista (2017), Krajobrazy regionu. Studium interdyscyplinarne Ziemi Gnieźnieńskiej (współautorstwo, 2017). 

 

Dr hab. prof. AP Tomasz Tomasik (Akademia Pomorska w Słupsku) – kierownik Zakładu Teorii Literatury i Badań Kulturowych w Instytucie Polonistyki; autor książek: Na skrzyżowaniu dróg. O poezji Janusza Stanisława Pasierba (2004), Wojna – męskość – literatura (2013).

 

Prof. dr hab. Anna Węgrzyniak (Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej) –kierownik Katedry Literatury i Kultury Polskiej, autorka prac o poezji i prozie XX i XXI wieku, do roku 2015 redaktor naczelna pisma naukowego „Świat i Słowo”. Ważniejsze publikacje: Nie ma rozpusty większej niż myślenie: o poezji Wisławy Szymborskiej (1996), Egzystencjalne i metafizyczne: od Leśmiana do Maja (1999), Czytam, więc jestem: studia, interpretacje, glosy (2004), Ja głosów świata imitator: studia o poezji Juliana Tuwima (2005).

 

 

He should not send his son. Ethical and metaphysical aspects of Zbigniew Herbert’s works

 

ABSTRACTS, KEYWORDS AND BIOGRAPHIC NOTES ON THE AUTHORS

 

Anna Węgrzyniak – Grandmother – Maria of Bitter Experience

 

In the context of the biography, the author compares our knowledge about the grandmother with her poetic “portrait”, and the author indicates the creative gestures of the poet and their meanings. Following the double structure of the monologue, she interprets the “portrait” of the grandmother in two different contexts. In the first part of the poem, the epithet “most saintly”, the rhetoric and the images place the character of the goddess in a pantheist universe, while in the second part, Maria of Bitter Experience is the obedient daughter of Mary – she accepts judgments of fate with evangelical humility, and knows the value of suffering, so she remains silent.

Keywords: Zbigniew Herbert, childhood, religious instruction, holiness, biography, Armenian genocide

 

Mirosław Dzień – Lost fragment. On the futility of words and the tardy morning prayer

 

The author interprets a little-known poem by Zbigniew Herbert, Lost fragment. It refers to a passage from the Gospel in which students decide to talk with their Master about the essence of His mission. In this poem, full of symbolic references to philosophy and theology, the author of the essay sees an expression of the poet’s pessimism and lack of faith in the redeeming work of Jesus of Nazareth.

Keywords: Zbigniew Herbert, Jesus of Nazareth, Gospel, eschatology

 

Anna Spiechowicz – Should he really not send his son? (Mr. Cogito’s Reflections on Redemption)

 

The theme of the essay is the image of salvation that emerges from the poem by Zbigniew Herbert. The author takes into account the tension between the lyrical I and the external author, and points to the images of Christ and of God the father as created in the poem. She also undertakes to decipher the irony present in this poem, and answers the question expressed in the title of her article. She stresses the importance of the category of “a close God”, and analyses Herbert’s poem in the context of Paul Celan’s Tenebrae.

Keywords: Zbigniew Herbert, Christ, God, Mr. Cogito, redemption, Paul Celan

 

Dorota Siwor – Some reflections on the soul (Mr. Cogito. The Soul’s Current Position)

 

While interpreting the poem by Herbert, the author reconstructs an image of the soul by using the play on meanings present in the text. She indicates the areas of reflection the poet undertook in the face of imminent death, in the eschatological view on the one hand, but on the other, also taking into account an evaluation of the life lived by the poet, and by man in general.

Keywords: Zbigniew Herbert, the soul, eschatology

 

Katarzyna Szewczyk-Haake – Family portrait or Jacob and Esau (First the Dog)

 

The reading of Zbigniew Herbert’s poem is focused around the problem of symbolic seniority, seen in the contexts of, among other things, the poems by Rainer Maria Rilke (with the motif of Jacob and Esau), and the biblical story of Tobias. The interpretation indicates that the tale of the conquest of space with the use of animals as innocent victims of human aspirations has been juxtaposed in this poem with the mythological and Biblical stories of closeness between dog and man. It is through those stories that man can save himself from the threat emerging from modern technology.

Keywords: dog in Polish poetry, Herbert and Rilke, Tobias (the Bible), Laika, space

 

Ewa Goczał – From the ashes, from memory. On Zbigniew Herbert’s fair elegy (Mr. Cogito Seeks Advice).

 

The author makes the claim that the right interpretative key for the poem Mr. Cogito Seeks Advice, referring to Nachman of Breslov – a Hasidic Tzadik – is a combination of the elegiac (correlated with the symbol of the ashes) and justice (related to the issues of memory). In the course of the reading, the author reveals further elements that allow the poem to be called a fair elegy: similar to the poetic imagination of Jerzy Ficowski (the author of A Reading of Ashes dedicated to the victims of the Shoah) – the idea of commemorative writing, as well as the shaping of the poem as a modern synthesis of the ancient epicedium and Hebrew lamentation.

Keywords: Zbigniew Herbert, elegiac character, justice, memory, epicedium, lamentation

 

Anna Hajduk – On the eschatological dimension of the poem Biology Teacher

 

The author attempts to read Herbert’s text by proposing a new and different approach to the essential problem: moving the main focus from the description of the titular Biology teacher – his assets and achievements as a teacher – to a diagnosis of the eschatological dimension of the poem, a conceptualisation of what happens to man after death and a vision of the afterlife presented by the lyrical I.

Keywords: Zbigniew Herbert, Biology Teacher, poetry, vision of the afterlife

 

Józef Maria Ruszar – Abandoned heaven, because God descended to earth. The image of God and man in the poetry of Zbigniew Herbert

 

The issue of the author’s internal religiousness in Herbert’s work and the issue of his eschatological beliefs are among the most difficult ones, as evidenced by the huge disparity of opinions on this subject. Przemysław Czapliński, Piotr Śliwiński and Andrzej Franaszek negate the importance of God’s existence or significance in Herbert’s work. On the other hand, Bogdan Burdziej, Tomasz Garbol, Jadwiga Puzynina, Władysław Panas, Paweł Panas and Józef Maria Ruszar believe that Herbert was a poet for whom the question of faith was crucial. Yet another perspective, referring to the Christian Existentialism and personalism, is put forward by Krzysztof Dybciak and Radosław Sioma. While the traditionalist Catholic publicist Paweł Lisicki accuses the poet of unorthodoxy, using the criteria of the Council of Trent and the conceptual foundation of the philosophy of existence by Aquinas. The author of this essay claims that the poet expresses Christian hope with the help of a contemporary Christology, referring in a distanced manner to dead images of God characterised using the Old Testament symbols of authority and power. He also strongly rejects the possibility of describing God as an absolute of the classic philosophy of being.

Keywords: Herbert’s religiousness, Christian hope

 

Małgorzata Mikołajczak – “Unbearable responsibility”. A suggested interpretation of the poem I Gave My Word

 

The article is an attempt to solve the puzzle that appears in the poem I Gave My Word. The author proposes an interpretation based on the assumption that the poem contains an autobiographical reflection, and that the titular “word” is a metonymy of poetic creativity, referring to the poet’s literary activity prior to 1956. She demonstrates that, by using the ambivalent dialectic of burden – lightness and word play, Herbert encrypts experience and embeds a memory of the past in a circle of eternal returns, confirming the persistence of the ethical dilemmas he has been facing for 50 years.

Keywords: Zbigniew Herbert, interpretation, poetic word, Polish People’s Republic, word play, cycle of eternal returns, ethical dilemmas, poetic examination of conscience

 

Wojciech Kudyba – The holiness of the word in the poem To Ryszard Krynicki – A Letter

 

Departing from the notion of the importance of sanctified speech as beautiful speech, the author argues that the praise of beauty in the poem To Ryszard Krynicki – A Letter is not a gesture of an aesthetician, but that of a moralist who equates aesthetics with ethics. Moreover, the moralist in the poem is superseded by a metaphysicist – someone who, despite remaining embroiled in the here and now and paying a high price for that entanglement, longs for something much deeper: for reality and for the contemplation of existence. Holy speech is a language that is able to meet the deepest metaphysical dimensions of the world.

Keywords: Zbigniew Herbert, New Wave, Ryszard Krynicki, holiness of words

 

 

Roman Bobryk – Why does a poem sometimes pretend to be a poem? Comments on the poems Apollo and Marsyas and Prologue

 

The article is an interpretation of the function that classical poetic forms perform in selected works of Zbigniew Herbert. The poet intentionally goes after recognisable patterns of poetic speech present in literary tradition, and juxtaposes them with a different way of constructing expression. This procedure is implemented in order to confront two ways of speaking (poetic and non-poetic – as is the case in Prologue) or two clearly different types of poetic activity (Apollo and Marsyas). In a broader sense, each time it comes down to a confrontation (in the world of the poem) of two different aesthetics.

Keywords: Zbigniew Herbert, Polish poetry of the twentieth century, poetic language, poetic form

 

Tomasz Tomasik – Tautology and disjunction. Herbert’s Narcissus

 

The article is an interpretation of the two ways in which the myth of Narcissus is paraphrased in The King of the Ants. Both attest to the trouble that this mythological figure posed for the poet. In the older version, Narcissus – an ethically unheroic protagonist – was denied any tragic dimension by Herbert, and ultimately became trivialised. In the newer version, modernised thanks to demythologisation, he became equated with a pop culture idol. Breaking with Echo, however, testifies to a conflict that Herbert himself felt: can artistic independence and creativity requiring solitude be reconciled with a responsible involvement in an emotional relationship with a woman?

Keywords: Zbigniew Herbert, Narcissus, narcissism, myth

 

Krystyna Latawiec – On the literary zoology of Zbigniew Herbert. Reconnaissance

 

The article draws a distinction between several categories related to the presence of animal motifs in the works of Zbigniew Herbert. This overview makes it clear that the poet used them to make a comment on political voluntarism or a modern scientific worldview. He also referred to prehistoric paintings as well as artefacts of the Etruscan and Greek cultures in order to show the relationship of art and the natural background of existence, and the rituals superimposed on it. In Herbert’s view, consciousness distinguishes human beings from nature, but atavisms continue to have an impact on them. In order to relieve that pressure, man undertakes moral and aesthetic efforts.

Keywords: Zbigniew Herbert, political voluntarism, micro-worlds of nature, prehistoric animalists, scientism, domestication

 

Joanna Adamowska – Let’s save Nikifor. Herbert’s intervention articles

 

The author analyses the texts of Zbigniew Herbert about the painter Epifaniusz Drowniak, better known as Nikifor Krynicki. The readings presented in the article show Herbert’s interpretation of the painter’s works. The author discusses the poet’s reflections on possible ways of describing works of art inspired by studies concerning Nikifor’s paintings, as well as literary contexts and historical considerations referred to by Herbert in his articles.

Keywords: Zbigniew Herbert, Nikifor, self-portrait, art monograph, socialist realism, transcendence

 

Agnieszka Łazicka – Zbigniew Herbert on the memory of the body (Mr. Cogito and Certain Mechanisms of Memory)

 

The author analyses the poem in the context of the problem of the memory of the body. This is one of those poems by Herbert in which human corporeality and sensual dimension of the world transpire very clearly. Memory in this poem is not treated as possessing and storing in mind the meanings identified in the past. For the poet, the phenomenon of memory involves reliving a past experience, where the past almost overlaps with the present.

Keywords: Zbigniew Herbert, memory, past, body, emotions, perception

 

Anna Stec-Jasik – “…in several times”. Memory and time in two poems by Zbigniew Herbert

 

The article is an interpretation of two poems by Zbigniew Herbert that take time as their “protagonist”, as expressed in the title. Although both texts differ significantly from each other (for example, in the selection of the means of expression, mood, length and distribution of verses), in the reading they are connected by the way of thinking about experiencing time and its consequences. The presented links between time and memory lead to questions about the mechanisms of remembering, the sense of identity and its determinants, the transience of the world and of man along with his experiences, as well as the possibility of illustrating the concept of eternity.

Keywords: Zbigniew Herbert, poetry, memory, time

 

Dr. Joanna Adamowska (University of Wrocław) – author of the book Różewicz i Herbert. Aksjologiczne aspekty twórczości [Różewicz and Herbert. Axiological aspects of creativity] (2012) and articles in collaborative publications, including a series of texts devoted to the relations of Zbigniew Herbert and Tadeusz Różewicz with artists, as well as to philosophical inspirations in contemporary poetry.

 

Dr. Roman Bobryk (Siedlce University of Natural Sciences and Humanities) is a researcher at the Institute of Polish Philology and Speech Therapy in the Department of Humanities, as well as a translator from Russian and Croatian. Since 2008, he has been the secretary of the editorial board for the scientific annual “Mirgorod” (Institute of Modern Languages and Interdisciplinary Studies at the Siedlce University and the Slavic Linguistics Department at the University of Lausanne). He is a member of the editorial team of the biannual journal “Slavica Tergestina” [“European Slavic Studies Journal”] (University of Trieste) and the editorial board of the quarterly magazine “Практики и Интерпретации” [“Practices & Interpretations: A Journal of Philology, Teaching and Cultural Studies”] (University of Rostov). He wrote the monographs: Martwa natura: gatunek, motywy, kompozycje [Still life: genre, motifs, themes] (2011), Martwa natura w poezji polskiej XX wieku [Still life in 20^th century Polish poetry] (2015), Koncept poezji i poety w wierszach Zbigniewa Herberta [The concept of poetry and the poet in Zbigniew Herbert’s poems] (2017).

 

Prof. Mirosław Dzień (University of Bielsko-Biała) – poet, essayist and literary critic. Author of the books: Człowiek w perspektywie eschatologicznej w poezji Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza. Studium analityczno-interpretacyjne [Man in the eschatological view in the poetry of Czesław Miłosz and Tadeusz Różewicz. Analytical and interpretative study] (vol. 1–2, 2010), Motywy eschatologiczne w poezji Zbigniewa Herberta. Studium analityczno-interpretacyjne [Eschatological motifs in Zbigniew Herbert’s poetry. Analytical and interpretative study] (vol. 1–2, 2014), and numerous scientific articles.

 

Ewa Goczał (Pedagogical University in Kraków) is a PhD student in the Department of Contemporary Literature and Literary Criticism. She is preparing a doctoral dissertation on the apophatic poetics of Aleksander Wat and Piotr Matywiecki. She recently published the following articles: Wyjścia. Awangardyzacja jako asumpt do kanonizacji (kazus Różewicza-poety) [Exits. Avantgardisation as a cause for canonisation (the case of Różewicz – a poet)], “ER(R)GO. Teoria – Literatura – Kultura” 2017, Biała bibuła między Błękitami. Biblijność jako warstwa wyobraźni poetyckiej Piotra Matywieckiego [White blotting paper between Blues. Biblicality as a layer of Piotr Matywiecki’s poetic imagination], “Świat Tekstów” 2017; Pełne morze, płynne marzenie – przestrzenie lęku w wyobraźni poetyckiej Wojciecha Bonowicza [The high seas, liquid dreams – spaces of fear in Wojciech Bonowicz’s poetic imagination] [in:] Anatomia strachu. Strach, lęk i ich oblicza we współczesnej kulturze [Anatomy of fear. Fear, anxiety and their faces in modern culture] (2017); Ręki Mściwej groźba wiekuista. O jednej pieśni awangardowej Aleksandra Wata [Eternal threat of the Vengeful Hand. About one Avant-garde song by Aleksander Wat] [in:] Zemsta ręki śmiertelnej. Interpretacje wierszy poetów XX wieku [Revenge of the deadly hand. Interpretations of 20^th century poets] (2017).

 

Anna Hajduk (Pedagogical University in Kraków) is a PhD student in Literary Studies at the Faculty of Philology. She is preparing a doctoral dissertation on biblical topics in Polish and Polish-Jewish poetry on the Holocaust. Most recently, she has published in journals and collective publications: “Hosanna uniesiona na samo dno” – ironia w „Odczytaniu popiołów” Jerzego Ficowskiego [”Hosanna lifted right to the bottom” – irony in A Reading of Ashes by Jerzy Ficowski], “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” (2016); Ofiarowanie Izaaka – reinterpretacje biblijnej opowieści o Abrahamie w polskiej poezji współczesnej [The sacrifice of Isaac – reinterpretations of the Biblical story of Abraham in Polish contemporary poetry] [in:] Literatura współczesna i najnowsza w edukacji polonistycznej. Analizy językowo-stylistyczne literatury współczesnej [Contemporary and newest poetry in Polish language education. Linguistic and stylistic analyses of contemporary literature], vol. 2 (2017).

 

Prof. Wojciech Kudyba (Cardinal Stefan Wyszynski University in Warsaw) is a lecturer in the Department of 20^th Century Literature. He is the author of the book “Aby mowę chrześcijańską odtworzyć na nowo…” Norwida mówienie o Bogu [”To recreate Christian speech anew...” Norwid talking about God] (2000), as well as monographs on contemporary poetry: Rana, która przyzywa Boga. O twórczości poetyckiej Janusza St. Pasierba [The wound that summons God. About the poetic works of Janusz St. Pasierb] (2007), Wiersze wobec Innego [Poems to Another] (2012), Generacja źle obecna [Badly present generation] (2014), Próba bólu. O wierszach Joanny Pollakówny [Tested by pain. Joanna Pollakówna’s poems] (2016). A member of the Commission on Religious Language and the Commission on Word Ethics at the Polish Academy of Sciences (PAN).

 

Dr. Krystyna Latawiec (Pedagogical University in Kraków) – the author of books about Polish drama after 1956, created by émigrés (Marian Pankowski) and in Poland (Dramat poetycki po 1956 roku: J.M. Rymkiewicz, S. Grochowiak, T. Karpowicz [Poetic drama after 1956: J.M. Rymkiewicz, S. Grochowiak, T. Karpowicz]) and numerous scientific articles; she has also co-edited collaborative monographs as well as issues of “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” [“Annals of the Pedagogical University of Cracow. Studies in literary history”].

 

Agnieszka Łazicka (Nicolaus Copernicus University in Toruń) is a PhD student at the Unit of the Young Poland and the Interwar Period Literature of the Polish Literature Institute. She is working on her doctoral thesis dedicated to the question of knowledge and to the carnal foundation of awareness in the works of Zbigniew Herbert. She is the author of, among other things: Afekt, percepcja i granice ciała. O wierszu “Poczucie tożsamości” Zbigniewa Herberta [Affect, perception and the limits of the body. About the poem Sense of Identity by Zbigniew Herbert] [in:] Zemsta ręki śmiertelnej. Interpretacje wierszy poetów XX wieku [Revenge of the deadly hand. Interpretations of poems of 20^th century poets (2017), “Zatrważający związek człowieka z samym sobą”. Znaczenie fantastyki E.A. Poego dla twórczości Ch. Baudelaire’a [The alarming relationship of man with himself. The importance of E.A. Poe’s sci-fi for Ch. Baudelaire] [in:] Poe, Grabiński, Ray, Lovecraft. Współzależności, paralele, przenikanie [Poe, Grabiński, Ray, Lovecraft. Interdependence, parallels, penetration] (2017).

 

Prof. Małgorzata Mikołajczak (University of Zielona Góra) – head of the Department of Literary Theory and Literary Criticism and of the Regional Literature Research Laboratory; a member of the Committee on Literary Studies of the Polish Academy of Sciences (2011-2014, 2015-2018), the author of three monographs dedicated to the poetry of Zbigniew Herbert and a monograph on the poetry of Urszula Kozioł; co-editor of the series “Nowy regionalizm w badaniach literackich” [“New regionalism in literary studies”]. She is preparing a collection of selected poems by Zbigniew Herbert for the National Library.

 

Dr. Józef Maria Ruszar (Ignatianum University in Kraków) – since 2004, he has been organising the Warsztaty Herbertowskie conference. He is responsible for the publication series called Biblioteka Pana Cogito and the Herbert Guru website. He is the author of the books: Stróż brata swego. Zasada odpowiedzialności w liryce Z. Herberta [One’s brother’s guardian. The principle of responsibility in Z. Herbert’s poetry] (2004), Apostoł w podróży służbowej. Prywatna historia sztuki Z. Herberta [An apostle on a business trip. A private history of art by Z. Herbert] (2006), Słońce republiki. Cywilizacja rzymska w twórczości Z. Herberta [Sun of the republic. Roman civilisation in Z. Herbert’s works] (2014), Wytarty profil rzymskich monet. Ekonomia jako temat literacki w twórczości Z. Herberta [A worn profile of Roman coins. Economy as a literary theme in Z. Herbert’s works] (2016).

 

Dr. Dorota Siwor (Jagiellonian University) – assistant in the Faculty of Polish Studies; editor of the scientific journal “Konteksty Kultury” [“Culture Contexts”]. She is the author of the book W kręgu mitu, magii i rytuału. O prozie Tadeusza Nowaka [In the circle of myth, magic and ritual. About Tadeusz Nowak’s prose] (2002), as well as articles in collaborative publications. She has edited and co-edited several collections of essays, most recently: Trans-fuzje. Spotkania polskiej i czeskiej kultury w XX i XXI wieku [Trans-fusions. Encounters between Polish and Czech culture in the 20th and 21st centuries] (2016), Liryka i fenomenologia. Zbigniew Herbert i Tadeusz Różewicz w kręgu myśli Ingardenowskiej [Lyric poetry and phenomenology. Zbigniew Herbert and Tadeusz Różewicz in the circle of Roman Ingarden’s thoughts] (2016), Zemsta ręki śmiertelnej. Interpretacje wierszy poetów XX wieku [Revenge of the deadly hand. Interpretations of poems of 20^th century poets] (2017).

 

Anna Spiechowicz (Jagiellonian University) is a PhD student at the Faculty of literature of Polish Studies at the Jagiellonian University. She is preparing a doctoral dissertation on Jan Józef Szczepański’s Diaries. She is the author of the article “proszę księdza - ja naprawdę Go szukałem”. Religijne rozterki w poezji Zbigniewa Herberta [“please father – I’ve searched for Him in truth”. Religious dilemmas in the poetry of Zbigniew Herbert], “Konteksty Kultury” (2015).

 

Anna Stec-Jasik (Jagiellonian University) is a PhD student and the author of articles about the works of Zbigniew Herbert. Recently, she published the following articles: “Niepogodzony to pewne”. O pamięci w jednym wierszu Zbigniewa Herberta [“Inacquiescent that is for sure”. About memory in one poem by Zbigniew Herbert] [in:] Gąszcz srebrnych liści. Interpretacje wierszy Zbigniewa Herberta [A thicket of silver leaves. Interpretations of poems by Zbigniew Herbert] (2015), “Bez rosy ludzkiego strachu”. O wierszu “Fra Angelico: męczeństwo świętych Kosmy i Damiana” Zbigniewa Herberta [“Without the dew of human fear”. About the poem Fra Angelico: the martyrdom of Saints Cosmas and Damian by Zbigniew Herbert] [in:] Liryka i fenomenologia. Zbigniew Herbert i Tadeusz Różewicz w kręgu myśli Ingardenowskiej (2016).

 

Dr. Katarzyna Szewczyk-Haake (Adam Mickiewicz University in Poznań) is a research associate at the Institute of European Culture. She is the author of books: Poezja Emila Zegadłowicza wobec światopoglądowego i estetycznego projektu ekspresjonizmu [The poetry of Emil Zegadłowicz versus the ideological and aesthetic project of expressionism] (2008), Nowoczesna literatura etyczna. Wokół twórczości Józefa Wittlina i Pära Lagerkvista [Modern ethical literature. On the works of Józef Wittlin and Pär Lagerkvist] (2017), Krajobrazy regionu. Studium interdyscyplinarne Ziemi Gnieźnieńskiej [Landscapes of the region. An interdisciplinary study of the Gniezno Land] (co-author, 2017). 

 

Prof. Tomasz Tomasik (Pomeranian Academy in Słupsk) is head of the Department of Literary Theory and Cultural Studies at the Institute of Polish Studies; the author of the books: Na skrzyżowaniu dróg. O poezji Janusza Stanisława Pasierba [At the crossroads. About the poetry of Janusz Stanisław Pasierb] (2004), Wojna – męskość – literatura [War – masculinity – literature] (2013).

 

Prof. Anna Węgrzyniak (University of Bielsko-Biała) is head of the Department of Polish Literature and Culture, and the author of publications on 20^th and 21^st century poetry and prose; until 2015 she was the editor-in-chief of the journal “Świat i Słowo”. Her most important publications include: Nie ma rozpusty większej niż myślenie: o poezji Wisławy Szymborskiej [There is nothing more debauched than thinking: about the poetry of Wisława Szymborska] (1996),  Egzystencjalne i metafizyczne: od Leśmiana do Maja [The existential and the metaphysical: from Leśmian to Maj] (1999), Czytam, więc jestem: studia, interpretacje, glosy [I read, therefore I am: studies, interpretations, glosses] (2004), Ja głosów świata imitator: studia o poezji Juliana Tuwima [I, imitator of the voices of the world: studies into Julian Tuwim’s poetry] (2005).

 

Część artykułów powstała w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki „Obrazy Boga, człowieka i świata w literaturze polskiej XX wieku. Interdyscyplinarny projekt literaturoznawczy mający służyć humanistycznej refleksji, która dotyczy odniesień metafizycznych i poszukiwania transcendencji w literaturze”, numer rejestracyjny 11 H 13 0472 82; miejsce realizacji: Instytut Myśli Józefa Tischnera w Krakowie.

Kierownik: dr Józef Maria Ruszar.