Prof. dr hab. Jan Andrzej Kłoczowski OP – Literatura a religia

Seminarium poświęcone zostało wybranym zagadnieniom z historii hermeneutyki i zogniskowane wokół myśli Paula Ricœura, zawartej w wykładzie pt. Wyjaśniać i rozumieć, wygłoszonym przez francuskiego myśliciela w Krakowie, w 1992 roku.

Ojciec profesor Jan Andrzej Kłoczowski rozpoczął swoją prelekcję od przypomnienia kategorii doświadczenia religijnego oraz zasygnalizowania różnych możliwości jego rozumienia. Podkreślił, że doświadczenia tego rodzaju nie należy pojmować jako jednorazowego przeżycia o charakterze emocjonalnym, ponieważ religia istnieje zawsze w kulturze, w przestrzeni porozumienia międzyludzkiego. Przeszedł następnie do nakreślenia kontekstu, w jakim umieścić chciał wykład Paula Ricœura. Zaznaczył, że Ricœure, zajmującego się hermeneutyką i filozofią, nie interesuje wyłącznie kwestia interpretacji tekstu, ale raczej sposób, w jaki tekst (język, mowa) przybliża nas do rozumienia tajemnicy człowieka, a tym samym określenia, co znaczy homo religiosus – człowiek religijny oglądany nie z perspektywy teologicznej, ale hermeneutycznej i tym samym antropologicznej – poprzez to, w jaki sposób się wypowiada, w jaki sposób siebie samego rozumie i wyjaśnia. Ricœurowskie „wyjaśniać” ojciec Kłoczowski odniósł do tradycji Dilthayowskiej i paradygmatu wyjaśniania praw przyrody, natomiast „rozumieć” określił jako odniesienie do refleksji humanistycznej, wyjaśniającej rzeczywistość człowieka tworzącego kulturę, poprzez którą sam próbuje zrozumieć siebie.

Umieszczając francuskiego filozofa w przestrzeni historii hermeneutyki, wykładowca nakreślił skrótowo ścieżkę jej rozwoju. Rozpoczął od Schleiermachera jako twórcy hermeneutyki będącej uniwersalną metodą interpretacyjną, następnie wspomniał o Dilthayu jako inicjatorze dialogu humanistyki ze scjentyzmem, aby przejść do Husserla i Heideggera – fenomenologów, dzięki którym termin „rozumienie” przesunął się z rozumienia tekstów na rozumienie sposobu bycia człowieka i jego projektu życiowego. Martin Heidegger określa pewien sposób istnienia w świecie jako troskę (bycie wrzuconym w świat), połączoną z zadaniem rozumienia – nie w sensie naukowego wyjaśniania, ale: oswajania swojego bycia w świecie. Narzędziem takiego rozumienia ma być język, odsłaniający rzeczywistość, a jego najdoskonalszą realizacją jest poezja – aleteiczna, bowiem związana z prawdą, rozumianą jako aletheia. W ten sposób hermeneutyka z epistemologicznej stała się ontologiczną. Podobne jest jej rozumienie u Ricœura, według którego człowiek istnieje poprzez rozumienie – poznaje siebie poprzez rozumienie kultury. Człowiek religijny jest w tym kontekście człowiekiem świadomym tego, że wiedza o Bogu zostaje mu przekazana za pomocą znaków, wzywających do interpretacji. Życiowa odpowiedź człowieka ma się wyrażać w trzech obrazach: prawo, profetyzm i mądrość.

Przedstawienie myśli autora Czasu i opowieści posłużyło do zbudowania kontekstu hermeneutycznego, którym ma być nie spór między interpretacjami ksiąg, ale związek między obrazem dziejów - faktami, które sprawiają, że teksty dotychczas znane wymagają reinterpretacji – istnieją więc zawsze we wspólnocie. Ricœur jawi się jako ten, który przywraca kulturowe myślenia o tradycji – wykazuje, że księga istniejąc we wspólnocie rośnie niejako wraz z czytelnikami, którzy stają się jej współtwórcami.

 Zapraszamy do obejrzenia pełnej GALERII ZDJĘĆ z wydarzenia.

Seminarium odbyło się w ramach realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki „Obrazy Boga, człowieka i świata w literaturze polskiej XX wieku. Interdyscyplinarny projekt literaturoznawczy mający służyć humanistycznej refleksji, która dotyczy odniesień metafizycznych i poszukiwania transcendencji w literaturze”, numer rejestracyjny 11 H 13 0472 82; miejsce realizacji: Instytut Myśli Józefa Tischnera w Krakowie.

Kierownik: dr Józef Maria Ruszar.