Topika bożonarodzeniowa w polskiej i polsko-żydowskiej poezji o Zagładzie

Tematem wystąpienia Anny Hajduk była obecność topiki bożonarodzeniowej w polskiej i polsko-żydowskiej poezji o Zagładzie. Przedmiot analizy stanowiły jednak nie tylko teksty opisujące doświadczenia Holocaustu, lecz także poetyckie świadectwa polskich przeżyć martyrologicznych podczas II wojny światowej.

Odwołania do Bożego Narodzenia, pozornie dziwnego i pozbawionego uzasadnienia punktu odniesienia dla opisu Zagłady, nierzadko pełnią funkcję pomocniczą w poetyckiej próbie opisu tragicznych doświadczeń – sprzyjają odtworzeniu dramatycznego charakteru wydarzeń czasu wojny i zagłady. W jaki sposób aluzje do Narodzenia Pańskiego i do symboli z nim związanych mogą ułatwić literacką prezentację dramatycznych przeżyć? Jakie czynniki wpływają na wysoką frekwencyjność motywów bożonarodzeniowych w poezji o Zagładzie? Autorka referatu podjęła próbę odpowiedzi na powyższe pytania, poddając analizie i interpretacji te teksty, w których obecność nawiązań do Bożego Narodzenia jest jawna i niepodważalna, wpływa w znacznym stopniu na ukształtowanie poetyckiego komunikatu oraz, tym samym, na ostateczny wydźwięk wiersza.

W ujęciu autorki topikę bożonarodzeniową w poezji o żydowskich i polskich doświadczeniach martyrologicznych tworzy zespół motywów, które odsyłają do czterech głównych tematów lub wizji dotyczących historii Narodzenia Pańskiego oraz tradycji wiążących się z jego upamiętnianiem. Pierwszy motyw, w referacie umownie nazywany „Bożym Narodzeniem w czasach Zagłady”, znajduje realizację w tekstach, w których dochodzi do celowego przemieszania porządków sacrum i profanum. W wierszach tych święty czas Narodzenia Pańskiego przenika się z czasem wojny i okupacji – postacie i symbole chrześcijańskie zostają umieszczone w zupełnie nowym kontekście historycznym, w brutalnej rzeczywistości Holocaustu. Druga grupa motywów odnosi się bezpośrednio do postaci Heroda oraz do rzezi niewiniątek, przez twórców poezji porównywanej do masowych mordów podczas II wojny światowej. Trzecia grupa tematyczna odsyła czytelnika nie tyle do samego Bożego Narodzenia, ile do tradycyjnych symboli, kojarzonych z jego corocznym świętowaniem: choinki, gwiazdy, wieczerzy itd. Referentka zwróciła uwagę na fakt, iż w tym zespole tekstów wyraźnie dominuje polska i chrześcijańska, nie zaś żydowska perspektywa poetyckiego opisu – etniczna identyfikacja bohaterów często bywa tu niemożliwa, dostrzegalny jest jednak związek emocjonalny, łączący ich z tradycją chrześcijańską. Wreszcie – ostatni zespół utworów stanowią nowe „kolędy” – wiersze stylizowane na pieśni bożonarodzeniowe, zawierające jednak aluzje do wojny i Zagłady.

Anna Hajduk – Topika bożonarodzeniowa w polskiej i polsko-żydowskiej poezji o Zagładzie

Zapraszamy do obejrzenia pełnej GALERII ZDJĘĆ z wydarzenia.

Seminarium odbyło się w ramach realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki „Obrazy Boga, człowieka i świata w literaturze polskiej XX wieku. Interdyscyplinarny projekt literaturoznawczy mający służyć humanistycznej refleksji, która dotyczy odniesień metafizycznych i poszukiwania transcendencji w literaturze”, numer rejestracyjny 11 H 13 0472 82; miejsce realizacji: Instytut Myśli Józefa Tischnera w Krakowie.

Kierownik: dr Józef Maria Ruszar.